Тееммүм
Тееммүм арасса топрак билен йүзи ве голлары месх этмек диймекдир.
Тееммүм хиҗретиң бәшинҗи йылында Бени Мусталык йөриши вагтында, Пыгамберимиз билен мүңе голай ыслам гошунының эртир намазы үчин сув тапып билмедик вагты инен шу аят аркалы мешруг кылыныпдыр:
«...эгер-де хасса я-да сапарда болсаңыз, я-да хаҗатханадан гелен болсаңыз, я-да аялларыңыз билен җынсы гатнашык эден болсаңыз, сув тапмасаңыз, арасса топрага тееммүм эдиң...» (Маиде сүреси, 6-нҗы аят). Тееммүм диңе Мухаммет ымматына берлен еңилликдир. Бир мусулман сув ёк ягдайында, я-да хассалык себәпли сувы уланмак мүмкин болмаса, хадес (җүнүплик я-да тахаретсизлик) халындан тееммүм аркалы арассаланмалыдыр. Шейлеликде, Аллаха ыбадат ве гуллук борҗуны ерине етирип билер.
Пыгамберимиз тееммүмиң ымматына Аллахың лутуф ве ыхсаныдыгыны хадысында шейле беян эдйәр:
«Менден өңки пыгамберлере берилмедик бәш зат маңа берилди. Булардан бири-де, топрагың месҗит ве арассалайҗы кылынмагыдыр. Ким ниреде намаз вагты гирсе, шол ерде намазыны окасын», (Бухары, Мүслим, Тирмизи).
Тееммүмиң хөкүмини билдирйән аятың ахырында шейле дийилйәр: «Аллах сизе кынчылык ислемез, шүкүр эдерсиңиз дийип, сизи арассаламак ве сизе берен ныгматының үстүни етирмек ислейәр».
Тееммүм эсасы ики себәп нетиҗесинде кылыняр:
1. Сувуң ёклугы.
Намаз окаҗак адам сув ёк ягдайында я-да етерлик мукдарда сув болмаса, тееммүм кылып билмеги үчин илки билен хөкман сув гөзлегине чыкмалыдыр. Сапарда болнан ягдайда төверекде илатлы ер болмаса, я-да илатлы ер бир мил ( 1850 м.) узаклыкда болса, сув гөзлемек малына, я җанына ховплы болса, сув гөзлемәге меҗбур дәлдир.
2. Сувы пейдаланмак мүмкин дәл ягдайында.
Ыгтыбарлы тебибиң маслахаты боюнча сув уланмак зыянлы болан хасса адама тахарет я-да гусулда сув уланмак ваҗып дәлдир.
Тәмизликден өтри, ичмек, я-да нахарда уланмак ялы хас зерур затлар үчин герек болуп, башга-да сув болмаса, тееммүм кылмага ругсат эдилйәр.
Сувуң я-да хованың җуда совуклыгы себәпли, хассалык я-да өлүм ховпы болан ягдайында тееммүм кылыняр.
Тееммүмиң сахых болмагының шертлери
1. Тееммүм алян вагтың тахарет бозуҗы халың болмазлыгы.
2. Йүз, эл ве голларда мум, бояг ве дырнак реңклери ялы, сув гечирмейән затларың болмазлыгы.
3. Топрагың арасса болмагы.
Чәге, мермер, керпич ялы затлар билен хем тееммүм этмек болар.
1. Ниет.
Ниет тееммүмиң шертидир. Намаз окаҗак намаза, гусул алҗак гусул алмага, Куран окаҗак Куран окамага айратынлыкда ниет эдип, тееммүм кылмалыдыр.
2. Йүзи месх этмек.
Эллери топрага уруп тахаретде йүзүң ювулмагы хөкман болан ерлери месх эдилйәр.
3. Голлары месх этмек.
Йүзи месх эдениңден соң голлар тирсеклер билен бирликде месх эдилйәр.
1. «Бесмеле» билен башламак.
2. Топрага я-да топрак җынсындан болан бир зада бармакларың арасы ачык ягдайда эллери гоюп, илки өңе, соң ыза чекмек.
3. Эллери топракдан галдыраныңда гум көп япышан болса, бир-бирине уруп какмак.
4. Тертибе гөрә, арасыны үзмән берҗай этмек.
Илки ниет эдилйәр. «Бесмеле» айдыляр. Ики эл, бармаклар ачык ягдайда топрага дегрилип илки өңе, соңра ыза сүртүлйәр. Йүз месх эдиленден соң болса, эллер тәзеден топрага сүртүлип, голлар месх эдилйәр.
1. Тахарети бозян ве гусул алмагы зерур эдйән хер бир зат тееммүми хем бозар.
2. Тееммүми мешруг кылан узур халының гечмеги.
Тееммүм билен багланышыклы кәбир меселелер
1. Намаз окалып дурка сув тапылса, тахарет хем намаз хем бозулар.
2. Намаз окаландан соң, я-да узур халы геченден соң, сув тапылса, тееммүм бозуляр,эмма намаз тәзеден окалмаяр.
3. Бир тееммүм билен фарз, нафиле... ислендик намаз окалып билнер.
Ымам Шафыга гөрә, бир тееммүм билен диңе бир фарз намазыны окамак болар. Шонуң үчин хер фарз намазы үчин тәзеден тееммүм кылмак иң лайыгыдыр.
4. Намаз вагты гечмәнкә сув тапарын умыды билен сув гөзләп эгленсең, тееммүми вагтың соңунда алмак мендупдыр. Сув тапып билмеҗегине долы гөз етирен адам – вагт гирмезден өң тееммүм эдип билер.
5. Җүнүплик себәпли тееммүм эден киши тахарет бозҗак бир хал йүзе чыкса, онуң диңе тахарети бозуляр. Эгер диңе тахарет кылмага етҗек сув тапса, тахарет кылмалыдыр, ёгса ене тееммүм алмалы.
6. Тахарет кылмага-да, тееммүм алмага-да гүйҗи етмейән бири – янында көмек етҗек адам болмаса, намаз окамалы дәлдир.
7. Зындандакы адам тахарет кылар ялы сув я-да тееммүм эдере топрак тапып билмесе, Ымам Агзам ве Ымам Мухаммеде гөрә, намазыны соңа гоймалы. Ягдайы боланда каза этмели.
8. Тәмиз ерде көп адам тееммүм эдип билер.