Намаз
Намаз ысламың имандан соңкы иң мөхүм эмридир.
Намаз диниң сүтүни ве мусулманлыгың бинят дашыдыр, (Тирмизи).
Намаз иманың аламатларындандыр.
Намаз әхли ыбадатларың мазмуныдыр.
Намаз – гул билен Аллахың арасындакы иң ёкары якынлык, иң белент гатнашык ве арасса хызматдыр.
Намаз – Аллахың гудратына гөз етирен, бейиклигиниң өңүнде акылы хайран болан ынсаның, бу хорматыны ве хайран галмагыны иң мынасып сөз ве херекетлер билен амал этмегидир.
Намаз – гулуң гүнде бәш гезек Яраданың хузурына чыкмагы, Онуң диванында дурмагы диймекдир. Ынсан бу бейик диванда әхли мәтәчлигини ве дилеглерини хич хили арачысыз, гөни Аллаха арз эдйәр, Оңа сыгыняр, диңе Ондан ярдам дилейәр. Шейлелик билен, Пыгамберимизиң маграҗда Аллах билен cөхбетини мусулман хер намазында символики яшаяр. Бу сыра ышарат эдип, Пыгамберимиз: «Намаз мү’миниң маграҗыдыр» дийипдир.
Намаз махлукатың әхли ыбадат гөрнүшлерини өзүнде җемлейәр. Кураны Керимде беян эдилишине гөрә, әхли махлукат Аллах Тагаланы хемише зикир ве тесбих эдйәндир.
«Аллахы зикир, тесбих ве Оңа ыбадат этмейән хич бир зат ёкдур. Эмма сиз оларың бу тесбих ве ыбадатларына дүшүнмерсиңиз», (Исра, 44).
Дик өсүп отуран агачлар кыямда дурана, дөрт аяклы хайванлар руку’да, сүйрениҗи хайванлар болса сеҗде эдйәне меңзейәр. Аллаха ыбадат этмегиң бу гөрнүшлериниң хеммеси намазда җемленйәндир.
Мелеклер хем, әхли җанлы-җандарлар ялы, херси бир гөрнүшде Аллаха ыбадат эдйәндир. Оларың бир топары кыямда, бир топары руку’да, бир топары сеҗдеде Аллаха ыбадат эдйәндир. Иң кәмил нусгада ярадылан ынсан болса, мелеклериң ве җанлы-җандарларың ыбадат эдиш гөрнүшлериниң әхлисини өзүнде җемләп, Аллаха гуллук эдйәр.
Намаз Аллахың әгирт шаныны ве соңсуз гудратыны бейгелдйән иң аҗайып шекил ве сөзлерден дуряндыр.
Намазда текбир, товхыд, тесбих, метху-сена, хамд, шүкүр, хормат, тевазуг, тазарру’, ныяз, әхли мү’минлере хайры-дога ве Пыгамберимизе салату-селам җемленендир.
Куран окамак хем бир ыбадатдыр. Намазда-да аз хем болса Куран окаляр.
Мү’мин мумсулманларың бири-бири билен саламлашмагы хем айратын бир ыбадатдыр. Намазың хем соңунда салам бардыр.
Ыслама гөрә, тефеккүр хем улы ыбадатлардан биридир. Мү’минлер җемагат болуп окалан намазларда Аллахың соңсуз гудраты ве азаматы барада ойланмага мүмкинчилик тапярлар.
Ийип-ичмегә ругсат берилмейәндиги үчин намазда ораза хем бардыр.
Намазың зекат ве хаҗ билен хем багланышыгы бардыр. Чүнки, намаз бедениң ве өмрүң зекатыдыр. Намазың кыбла бакып окалмагы хем хаҗ ыбадатына ышаратдыр.
Гөршүмиз ялы, намаз әхли бедени ыбадатлары өз ичине алып, хеммесиниң өзени ве мазмуныдыр.
Намаз ысламдан өңки динлерде хем эмр эдилипдир. Намаз хиҗретден 18 ай озал, маграҗ гиҗесинде, бәш вагт гөрнүшинде фарз буйруляр. Маграҗдан өң хем Ресулуллах (а.с.) ве мү’минлер намаз окапдыр. Йөне олар намазы ики вагтына – эртирине ве агшамына окапдырлар. Шейле хем, намаз окамак олар үчин фарз дәл-де мендупды.
Намаз – Куран, хадыс ве иҗмаг билен анык кесгитленен фарздыр. Ол акылы ериндәки, кәмиллик яшына етен хер бир мусулман үчин берҗай эдилмели иң белент везипедир. Динимизде еди яшына етен чагалара намаз эмр эдилип хөвеслендирилйәр. Он яшына етенде ол чага намазыны окамаса, окамагы талап эдилйәр. Бу барада Пыгамберимиз шейле айдяр: «Чагаларыңызы еди яшына етенде намаз окамага хөвеслендириң, он яшына етенде окамаса, окамагы талап эдиң...», (Эбу Давуд, Ахмет б. Ханбел). Бу мөхүм фарз ыбадатыны амал эденлер Аллах Тагаланың энчеме лутуф ве инаетине етерлер.
Намазың фарздыгыны инкәр этмек, мү’мини динден чыкаряр, эмма фарздыгыны инкәр этмән, диңе ялталык себәпли бу ыбадаты амал этмейәнлер рухы тайдан улы йитгә ве зыяна галярлар. Намаз окамазлык дүнйә ве ахырет азабына себәпдир. Ахырет азабы барада Аллах Тагала Кураны Керимде шейле буюряр:
«Олар гүнәкәрлерден сорарлар: «Сизи «Сакар» җәхеннемине тарап сүйрейән нәмедир?» Гүнәкәрлер шейле җогап берерлер: «Биз намаз оканлардан дәлдик», (Мүддесир, 40-43).
Пыгамберимиз болса хадысы шерифлеринде шейле айдяр:
«Ким икинди намазыны терк этсе, амалы бидерек болар», (Бухары, Несайы).
«Ким әсгермән үч ёла ыз-ызына җума намазыны терк этсе, Аллах Тагала онуң йүрегини мөхүрләр», (Несайы, Тирмизи, Ибни Маҗе).
Унудып, я-да уклап галандыгы себәпли намазыны окамадык киши соң казасыны окамалыдыр. Хадысы шерифде:
«Ким унудып, я-да уклап намазыны гечирсе, ядына дүшенде деррев окасын (каза этсин)», (Эбу Давуд, Ибни Маҗе, Несайы) дийилйәр.
Кураны Керимиң энчеме аятында мү’минлериң намаз окамагына эмр эдилйәр. «Намазың вагтының кесгитленип, мү’минлере фарз эдилендиги шүбхесиздир», (Ниса, 103).
Хадысы шерифде:
«Аллах Тагала мусулман аял-эркеклере, әхли кишә гүнде бәш вагт намазы фарз эдендир» дийилйәр. Ибни Омардан роваят эдилйән башга бир хадысда болса, Пыгамберимиз шейле буюряр:
«Ыслам бәш задың үстүнде бина эдилендир. Олар:
Аллахдан башга илахың ёкдугына ве Мухаммедиң Аллахың илчисидигине шахадат этмек,
Намаз окамак,
Ремезан айы ораза тутмак,
Зекат бермек ве
Хаҗ ыбадатыны берҗай этмекдир», (Бухари, Мүслим).
Намазың ынсана дүневи-ухреви, мадды-рухы биргиден пейдасы бардыр.
1. Гүнде бәш вагтына намаз окаян ынсан хемише Аллахы ятлаяр, өзүни элмыдам Онуң хузурында ялы дуяр. Бу болса ол ынсаның акылына эрбет дүшүнҗелериң гелмегине пурсат бермейәр. Аслында дүнйәдәки әхли эрбетликлериң гөзбашы Аллахы унутмак ве йүрекде Аллах горкусының болмазлыгыдыр.
Йүрегинде Аллахдан горкусы болмадык ве Аллахы унудан өз небсини, кейпи-сапаны, бәхбидини араян текепбир ынсандыр. Ол хак-хукугы, адалаты әсгермейәр. Шейле адамлара не канун, не полисия, не-де суд тәсир эдип билер. Ол пурсатыны тапса, харам-халал диймән хам-хыялыны амал этмәге чалшар.
Ине, шонуң үчин Аллах Тагала ынсан оглуның калбына бир гаравул гоюпдыр. Ол гаравул болса, хемише Аллахы ятладян, ве Ондан ховатырландырян намаздыр. Намазлы киши акылыны, гөзүни, гулагыны, элини, аягыны..., әхли агзаларыны эрбетликлерден саклар. Башганың малына, җанына, намысына гөз гыздырмаз. Намазың бу айратынлыгы Кураны Керимде шейле беян эдилйәр:
«Намаз ока. Чүнки, намаз ынсаны фахшадан (зына ялы улы гүнәлерден) ве мүнкерден (хер хили габахат ве бет ишлерден) саклар. (Анкебут, 45)
Пыгамберимиз хем бу барада хадысы шерифинде:
– Бириңизиң гапыңызың өңүнден бир деря акып ятса ве хер гүн бәш гезек шол деряда ювнан ынсанда, хей, кир-хапа галармы?– дийип сорады.
Сахаба:
– Ёк галмаз – дийип, җогап берди.
Бу җогапдан соң, Ресулуллах:
– Бәш ват намаз хем шонуң ялыдыр. Сувуң кири ювуп айрышы ялы, намаз хем гүнәни ювар – дийип, намазың әхмиетини ныгтаяр, (Бухары, Мүслим, Тирмизи, Несайы).
2. Намаз мү’миниң гүнделик дурмушыны тертибе саляр. Мусулман гүнделик ишлерини намаз вагтларының арасында берҗай эдйәр. Тертип-дүзгүнли ишлемек ынсаны дурмушда башарныклы, рахат яшадяр.
3. Намаз ынсаның небсе эрк этмеги, хасап бермек ве өз-өзүңе гөзегчилик этмек укыбыны артдыряр. Шейлеликде, Яраданың хузурына чыкҗакдыгына ынанян мусулман эден ишлеринде хата гойбермезлиге ыхлас эдйәр.
4. Аллах Тагала бәш вагт намаз окаян кишини җеннете салҗакдыгына вада берйәр. Эмма ынсан окан намазыны диңе Яраданың рызасы үчин, эдеп-екрамына лайыклыкда амал этмелидир. Бу барада Убаде б. Самитиң гүррүң берен хадысында шейле дийилйәр:
«Гулларына фарз эден бәш вагт намазының әхмиетини песелтмән, ногсансыз берҗай эден кишини Аллах Тагала җеннете салҗакдыгына сөз берипдир. Эмма намазыны окамаянлар үчин, шейле вада ёкдур. Ислесе азап эдер, ислесе багышлар», (Эбу Давуд, Несайы, Ибни Маҗе).
Мундан: «Намаз окамаян асла җеннете гирмез» диен маныны чыкармак догры дәлдир. Аллах ислесе, гулуны разы болан бир ягшы ишинден, я-да ыслама эден хызматы себәпли әхли гүнәлерини, ыбадат борчларыны багышлап, җеннете салып билер. Бу Онуң лутуф ве мерхеметине дегишли бир айратынлык, эмма Хак Тагала намаз ыбадатыны маны-мазмунына лайыклыкда ногсансыз, долы амал эден кишини җеннете салҗакдыгыны вада берйәр. Бу барада Эбу Хурейреден гүррүң берилйән хадысда шейле айдыляр:
«Кыямат гүнүнде гулдан илкинҗи соралҗак хасап – фарз намазыдыр. Эгер бу намазы долы амал эден болса, өрән ягшы. Терсине болан ягдайында шейле айдылар: «Гөрүң, мунуң окан нафиле намазы бармы? Эгер нафиле намазы бар болса, фарздакы етмезчилигини шолар билен долдурың. Соңра бейлеки фарз амаллары үчин хем шунуң ялы хөкүм берлер», (Тирмизи, Эбу Давуд, Несайы).
Шонуң үчин фарз, ваҗып я-да сүннет дийип тапавут гойман ыбадатлары долы амал этмек мү’миниң эсасы максады болмалыдыр. Чүнки, ыбадат – дүневи рахатлыгың, рухы багтың чешмеси болшы ялы, ахырет үчин хем иң улы тайярлыкдыр.
5. Намазың дүневи ве ухреви иң мөхүм пейдаларындан бири-де намаз окаян кишиниң ягшы ниет билен эден амалларының ыбадат хөкмүне гечмегидир.
Ынсаның намазыны окап, Аллахың хакыны долы берҗай эдип, экленҗини халал ерден газанмак ниети билен битирйән ишлери, гөркезйән гайраты, ахырет нукдайназарындан, бош ве пейдасыз иш болмаз. Оларың хеммеси ыбадат хөкмүне гечер. Шейлеликде, ынсаның әхли өмри ыбадата өврүлер. Онуң гайраты ве зәхмети Аллахың дергәхинде асла рия болмаз.
Эгер-де шол кишиниң экленч үчин эден иши халка пейдалы иш болса, шол ишден пейда гөрйән адамларың саныча-да согап газанар. Шу бәхбитлери газанмагың еке-тәк хөкманы шерти – фарз намазыны окамакдыр.
Намазыны окамаян адам ёкарда агзалан пейда ве бәхбитлери йитирмекден башга-да, дүнйәде ве ахыретде улы зыяна галяр. Шол себәпли, аң-дүшүнҗели диндарлар намазларыны мүмкингадар ногсансыз берҗай этмәге чалышярлар. Эгер-де, гечирен намазлары бар болса, гиҗикдирмән казасыны окамага, шейлелик билен намаз борҗундан халас болуп, Аллахың хузуруна чыкмага тайяр болярлар.
«Тембихул гафилин» атлы китапда намаз окамазлыгың зыянларыны беян этмек бабатда шейле бир тымсал гетирилйәр:
«Хапыса, шеррай бир адам бир гүн шейтан билен душушып оңа шейле диййәр:
– Эй, Иблис, мениң хем саңа меңзәсим гелйәр, шонуң үчин нәме эдейин?
Муңа хайран галан Иблис шу җогабы берйәр:
– Гең зат, шу вагта ченли маңа имринип, маңа меңзәси гелен ынсана душмадым. Эгер хакыкатданам маңа меңземеги йүрегиңе дүвен болсаң, онда ики зады терк эт. Булар сениң иблис болмагың үчин етерликдир. Оларың бири намаз, бейлекиси болса, ыграрлылык».
Ене шейле бир роваят айдыляр:
«Көчеде айланып йөрен перишделер билен шейтанлар бир җайың гапысына етенлеринде өзара җедел эдйәрлер. Мелеклер:
– Бу өе биз гирмели, шейтанларың бәрде иши ёк! Шейтанлар болса:
– Бу өе биз гирмели, мелеклериң бәрде иши ёк – дийишйәрлер. Җедел довам эдип дурка, азан окалып башланяр. Җедел гутаряр. Шейтанлар умыдыны үзүп, өе мелеклер гирйәр. Намаз окалмаян өе болса, шейтанлар чапак чарпып гиренлеринде, мелеклер умытдан дүшүп, ол өйден дашлашярлар.
Шонуң үчин, көнелер айдыпдырлар: «Намаз окалмаян өй, шейтаның месгени, намаз окалян өй болса мелеклериң меканыдыр».
Эмма, шонда-да кәбир мусулманларың дүрли баханалар билен мадды ве рухы, дүневи ве ухреви бир гиден пейда берйән намаз ялы бейик бир ыбадатдан, күлли хайырдан даш дуруп, биагырлык эдйәндиклерини гөрйәрис.
Оларың өңе сүрйән эсасы баханалары шулардыр:
1. Намазы диңе гарраныңдан соң окалмалы борч хасапламак, яшлык – дүнйә ишлерине багышланян, гаррылык болса ахырете йөнелинйән вагтдыр диен дүшүнҗе.
Бу дүшүнҗе – ынсаны намаз окамакдан дашлашдырян иң гиң яйран дүшүнҗедир. Йөне бу дүйбүнден ялңышдыр. Чүнки, намаз кәмиллик яшына етен хер бир ынсаның өлинчә бойнунда дурян фарз ыбадатыдыр. Бу фарзың яшлык я-да гаррылык билен хич хили багланышыгы ёкдур. Хер окалмадык намаз гулуң бойнунда борч болуп галяр. Ахыретде азаба дучар болмазлык үчин, өлмезиңден озал бу борчдан гутулмак, гечирилен намазларың казасыны окамак шертдир.
Яшлыгында намаз окаман, гарраныңдансоң окамага башлан бириниң биргиден намаз борҗуның болҗакдыгы көре хасадыр. Гарры халына бу борчларының казасыны долы окап билҗеги болса шүбхелидир. Ынсан гечирен намазларының казасыны окаянда-да борчдан долы сапланмаз. Намазыны вагтында окамандыгының җогапкәрчилигини йүрегинде гөтерер. Диймек, гарраныңдансоң намаза башламак дүшүнҗеси – небсиң ойнундан, шейтаның хилесинден башга зат дәлдир. Шейле хем, ынсаның гаррылык яшына етип-етмеҗеги барада хич хили гүвәлиги ёкдур. Ислендик вагт өлүм гапыңы какып билер. Ынсаның эртире чыкҗагына-да анык кепилнамасы ёкдур. Хатда яшлыкда окалан намаз билен гарраныңдансоң окалан намаз хем хич вагт дең болмаз. Ынсаның әхли хыҗув ве дуйгулары билен дүнйә багланян яшлык йылларында небси билен гөрешип эден ыбадатлары Аллахың дергәхинде, элбетде, хас гымматлыдыр. Гарры халында болса ынсаның дүнйә мейли песелйәр, өлүмини хас якын дуюп башлаяр, ислемесе-де ыбадата мейли артяр. Пыгамберимиз бир хадысында шейле буюряр:
«Иң хайырлы яш йигит гарры кимин өлүми барада ойланып, ахырети үчин ишлейән, яшлык хыҗувының ве җошгунының есирлигине дүшмейән, гафлатда гарк болмаян йигитдир».
Диймек, яшлар хем эдил гаррылар ялы, ахырет барада аладаланып, намаз ве бейлеки ыбадатларыны ногсансыз берҗай этмелидир.
2. «Екленч аладасы, дүневи ишлериниң көплүги себәпли намаза вагт тапып билмейән» диен дүшүнҗе
Бәш вагт намаз, тахарет кылмак билен бирликде җеми бир сагат вагтымызы аляр. Аллах Тагаланың бир гиҗе-гүндизде бизе берен 24 сагадындан бир сагадыны дүнйә, хем ахыретимизиң сагадатына весиле болҗак намазың эдасына харчламаҗак болмак, хич бир мантыга, акыла сыгмаз. Иң бидерек, бош ишлере вагт тапяркак, намаза гезек геленде, вагтың ёкдугындан зейренмек, диңе небсиң ве шейтаның алдавына гитмекден башга зат дәлдир.
3. «Гүнде бәш вагтына намаз окамагың ызы гутармансоң, ынсаны ядадып иризер» диен дүшүнҗе
Бу дүшүнҗе хем ялта небсиң баханасыдыр. Чүнки, хер гүн ийип-ичйән ынсан буларың гайталанып дурмагындан бизар болмаяр. Гайта ондан леззет аляр. Эдил шонуң ялы-да, рухуң азыгы, калбың абы-хайяты болан намазың гайталанмагындан: рухы өлмедик, калбы сөнмедик ынсаның ирмеги, ядамагы мүмкин дәлдир.
Шейтаның йүреге салян шейле ярамаз хилелери көпленч намаза яңы башлаян адамларда душ гелйәр. Намазыны довам этдирип, онуң магневи фейз ве берекетине етенлер шейле баханаларың гурбаны болмаяр.
Бу пикир ве дүшүнҗелер хич бир эсассыз, диңе небсиң ялталыгындан, шейтаның вас-васларындан дөрейән баханалардыр. Ынсан бу баханалары еңмек үчин небси ве шейтан билен хемише гөрешмелидир. Ёгса, сув ялы акып гидйән өмүр сермаясы, шемал ялы гечип гидйән яшайыш ныгматы, сынагдан гечип билмезлик ве зыяна галмак билен җемленер.