Хасап-совал
Адамлар амал депдерлерини эллерине аланларындан соң, Аллах Тагала тарапындан хасаба чагырылар. Хасап сораланда амал депдерлеринден башга, ынсаның беден агзалары ве Ер йүзүндәки барча барлык онуң эденлерине шаятлык эдер. Шол гүн Пыгамберимизиң хадысларында айдылышына гөрә, бәш затдан хасап соралар: Өмрүңи ниреде гечирдиң? Яшлыгыңы нәмә багышладың? Малыңы ниреден газанып, нирә харчладың? Өвренен ылмың билен нәхили амал этдиң? Бедениңи, саглыгыңы нәмә сарп этдиң? (Тирмизи).
Кәбир хадысларда беян эдилишине гөрә, Аллах Тагаланың хут өзи ынсандан хасап сорар. Мү’минлер сораглара еңиллик билен җогап берер, кәфирлерден хасабат сораланда, олар берере җогап тапмаз. (Бухары, Мүслим).
«Раббиңе касам болсун, Биз оларың хеммесиниң эден затларындан хөкман хасап сорарыс», (Хиҗр, 92-93).
Пыгамберимиз бир хадысында Аллах Тагаланың берен ныгматларына шүкүр этмейәниң, Онуң өңүндәки борчларыны берҗай этмейәниң дүшҗек гүнүни шейле суратландыряр:
«Кыямат гүни гул хасап бермек үчин Аллахың хузурына гетирилер. Аллах Тагала оңа: «Мен саңа гулак, гөз, мал ве перзент бермедимми? Өсүмликлери, маллары сениң хызматыңа бермедимми? Сени булара эе эдип, олардан пейдаланмагы өз ыгтыярыңа бермедимми? Сен Мениң билен ахыры душушҗакдыгың барада ойланмадыңмы?» дийип йүзленер. Гул болса: «Ёк» дийип җогап берер. Аллах Тагала шонда «Дүнйәде мени унудышың ялы, Мен хем шу гүн сени унутдым» диер (Тирмизи).