Кыямат
Кыяматың хачан гопҗакдыгыны диңе Аллах билер. Оны не хезрети Мухаммет (с.а.в.), не Оңа вахй гетирен Җебраил (а.с.), не-де вагты геленде кыяматың гопмагы үчин сура үфлемек везипеси берлен Исрафил (а.с.) билер. Кураны Керимде бу барада шейле айдыляр:
«Кыяматың вагты барада анык маглуматы диңе Аллах билер...» (Лукман, 34). Башга бир аятда:
«Сенден кыяматың хачан гопҗагыны сораярлар. Олара айт, ол барадакы маглуматы билмек диңе Раббиме дегишлидир. Онуң вагтыны Ондан башга бири айдып билмез. Ол Гөклере-де, Ерлере-де агыр дүшер. Ол сизе дуйдансыз гелер. Хамала сен оны билйән ялы, сенден сораярлар. Айт: Онуң вагтыны диңе Аллах билер. Йөне муны ынсаның көпүси билмейәр», (А’раф, 187).
Әлемиң өлүми диймек болан кыямат Аллах Тагаланың гудраты билен болуп гечер. Онуң гудратының өңүнде иң бейик зат билен иң кичи зат деңдир. Ягны бахары яратмак, бир гүли ярадан ялы еңилдир.
Шу әлемдәки атомдан йылдызлара, Гүнлере ченли әхлиси өзболушлы диллери билен Онуң азамат ве гудратына шаятлык эдйәр. Чәксиз әлеми гудраты билен ярадып, оны хемише тәзеләп дуран гудраты гүйчли Ярадана: «Кыяматы нәхили гетирҗек, бу әлеми нәдип ахырет әлемине өвүрҗек?» дийип болармы?! Чүнки Ол яратмагың хер дүрли гөрнүшини билши ялы, бир ынсаны яратмагың тутуш адамзады яратмак билен деңдигини Кураны Керимде шейле хабар берйәр:
«Сизиң ярадылмагыңыз, өлениңизден соң тәзеден дирилдилмегиңиз еке-тәк ынсаның ярадылмагы ве тәзеден дирилдилмеги билен деңдир», (Лукман, 28).
Егер бир затда кәмиллешмек кануны бар болса, онда өсүш бардыр. Бир затда өсүш ве улалмак бар болса, хөкман онуң белли бир өмри бардыр. Белли бир өмри боланың хөкман аҗалы бардыр. Ынсан нәхили кичи әлем болса, әлем хем улы бир ынсандыр – өлүмден ве харап болмакдан халас дәлдир. Ынсан дирилмек үчин өлши ялы, әлем хем тәзеден дирилмек үчин өлҗекдир.
Кыяматың гопҗакдыгы барада маглумат әхли динлерде бардыр. Бу акыл ве ылым тайындан хем мүмкин хадысадыр. Меселем: физика ве астрономия алымларының айтмагына гөрә, әлемиң траекториясының артяндыгыны хабар берйәрлер. Херекет болан ерде төверегиң траекториясы хем артар. Бу артыш максимумдан геченден соң,белли нокатда нол” болар. Шол вагт хем әхли херекет тогтар. Бу болса әлемиң соңы диймекдир.
Кураны Керим кыяматың гопушыны шейле суратландыряр:
«Гүнүң дүйрүлип ышыгының сөнен вагты, йылдызлар еринден дөкүлип пытран вагты, даглар еринден гөчүрилен вагты, ботлаҗак болуп дуран дүелер, гыйылмаз маллар ташланан вагты, вагшы җандарлар дирилдилип йыгналан вагты, деңизлер туташдырылып гайнадылан вагты, небислер җүбүтлешдирлип рухлар бедене гирен вагты, дирилигине гөмлен гыз чагадан нә себәбе өлдүрилендиги соралан вагты, хасап депдерлериниң ачылан вагты, гөк җисимлериниң еринден гайдырылан вагты, җәхеннем алав-алав туташдырылан вагты, җеннетиң якынлашдырылан вагты, ынха, шол вагт хер ынсан тайярланының нәме хасыл берендигине дүшүнер...» (Теквир, 1-14).
Башга суреде болса кыямат шейле суратландырыляр:
«Гөк ярылан вагты, йылдызлар бөлүнип, төвереге сечилен вагты, деңизлер бири-бирине гошулып еке деңзе өврүлен вагты, габырларың ичиниң дашына чөврүлен вагты, ынха, шол вагт хер ким нәме эдип, нәмәни этмәндигине долы дүшүнер...» (Инфитар, 1-5). Кыяматы суратландырян ене-де энчеме суре ве аят бардыр.